U pravnom okviru Republike Srbije, imovina stečena tokom braka smatra se zajedničkom imovinom supružnika. Ovo pitanje je od značaja kako za svakodnevno funkcionisanje u bračnoj zajednici, tako i za zaštitu prava supružnika u slučaju razvoda, nasleđivanja, ili drugih postupaka.
Međutim, kako ni u Porodičnom zakonu, niti u Zakonu o privrednim društvima ne postoji odredba koja udeo u privrednom društvu stečen zajedničkim ulogom supružnika svrstava u zajedničku imovinu, to u praksi dolazi do različitih rešenja.Da bismo razumeli kako i da li udeo u DOO postaje zajednička imovina, potrebno je sagledati relevantne pravne norme, kao i specifičnosti u vezi sa imovinskopravnim režimom imovine stečene u braku.
U ovom tekstu, bavićemo se zakonodavnim okvirom i postojećim rešenjima, problemima u praksi kao i mogućnostima da se razmimoilaženja i neusaglašenosti prevaziđu u budućnosti.
Zakonodavni okvir
Porodični zakon pravi jasnu distinkciju između posebne i zajedničke imovine supružnika, pa tako u skladu sa odredbama 168. – 171. navedenog zakona zajedničku imovinu predstavlja imovina koju su supružnici stekli radom u toku trajanja braka.
Sa druge strane posebnu imovinu supružnika predstavlja imovina koju je supružnik stekao pre sklapanja braka ili je stekao u toku trajanja braka deobom zajedničke imovine, odnosno nasleđem, poklonom ili drugim pravni poslom kojim se isključivo pribavljaju prava.
Nesporno je da zajedničkom imovinom supružnici upravljaju sporazumno i zajednički, a za temu kojom se bavimo bitan je momenat deobe zajedničke imovine odnosno utvrđuvanje suvlasničkog udela svakog supružnika u zajedničkoj imovini koji se može vršiti za vreme trajanja braka i posle njegovor prestanka.
Uporedo, Zakonom o privrednim društvima definisan je pojam i način sticanja udela u društvu gde je navedeno da član društva stiče udeo u društvu srazmerno vrednosti njegovor uloga u ukupnom osnovnom kapitalu društva, a prava člana društva srazmerna su učešću udela tog člana u osnovnom kapitalu društva.
Ukoliko navedene odredbe posmatramo sa aspekta bračne zajednice, novčana sredstva koja je jedan supružnik uneo kao osnivački ulog u privredno društvo predstavljaju zajedničku imovinu, dok ulozi članova društva čine imovinu društva, pa proizilazi da je zajednička imovina supružika postala svojina privrednog društva unošenjem u privredno društvo. Međutim, imovina lica koja je postala svojina privrednog društva daje tom licu upravljačka i svojinska prava nad društvom.
Smatramo da je ključni momenat koji daje odgovor na pitanje da li udeo u društvu predstavlja zajedničku imovinu supružnika, odgovor na pitanje da li udeo u društvu predstavlja imovinu vlasnika udela.
Ako posmatramo pojam svojine koja predstavlja neko pravo, a predmet tog prava je imovina, idemo i korak dalje, pa definišemo imovinu koju čine sve pokretne i nepokretne stvari nad kojima neko lice ima vlasništvo, kao i sva imovinska prava, logika nalaže da i svojinska, odnosno upravljačka prava nad privrednim društvom predstavlju imovinu vlasnika udela.
Dakle, iz samog pojma imovine nekog lica, zaključujemo da je udeo u privrednom društvu imovina fizičkog lica koje je upisano kao imalac tog prava.
Da rezimiramo, udeo u privrednom društvu predstavlja imovinu nekog lica, za potrebe ovog teksta, jednog od supružnika koji je upisan kao vlasnik udela, dok prema odredbama Porodičnog zakona sva imovina stečena u braku predstavlja zajedničku imovinu ukoliko ne postoji neki od izuzetaka koji bi tu imovinu doveo u režim posebne imovine.
Smatramo da je jedni isparavan zaključak, ukoliko analiziramo do sada navedeno, kao i rešenja Porodičnog i Zakona o privrednim društvima taj da zajednički osnivački ulog u društvo daje zajednički udeo supružnicima u tom društvu, odnosno da udeo u društvu sa ograničenom odgovornošću čini zajedničku imovinu supružnika pod uslovom da ulog potiče iz njihove zajedničke imovine.
Ukoliko je udeo stečen u toku trajanja bračne zajednice, supružnik koji je upisan u registar stiče pravo u trenutku upisa u odgovorajući registar Agencije za privredne registre, dok drugi supružnik zapravo udeo stiče po samom zakonu (ex lege) kada dođe do deobe i utvrđivanja zajedničke imovine.
Prema našem tumačenju ove teme, supružnik koji nije upisan kao član društva ima pravo na poslovinu udela i sva vlasnička i upravljačka prava po tom osnovu.
Problemi u praksi
Nakon analize, naizgled jednostavna i pravno detaljno regulisana situacija donosi veliki broj problema i nedoslednosti.
Zašto je to tako. Naime, u Porodičnom zakonu ne postoji odredba koja udeo u privrednom društvu svrstava u zajedničku imovinu. Formalno gledano, vlasnik udela je ono fizičko lice, odnosno onaj supružnik koji je upisan kao vlasnik u Agenciji za privredne registre, pa se smatra da supružnik koji nije registrovan kao član društva ima pravo na srezmeran deo uloga u osnovnom kapitalu, ali ne i na udeo stečen tim ulogom.
Srž problema je u odrebama Zakona o privrednim društvima i uopšte privrednog prava, s obzirom da posmatrano na taj način, supružnik koji nije upisan u registar nema nikakva članska, pa samim tim ni vlasnička prava, što je u suprotnosti sa odredbama porodičnog zakona, odnosno samom svrhom instituta zajedničke imovine.
Ukoliko uzmemo u obzir da je minimalni osnivački ulog prilikom osnivanja društva sa ograničenom odgovornošću 100 dinara, a da stvarna imovina odnosno kapital društva može biti znatno veći, dolazimo do jednog apsurdnog rešenja u kojem bi supružnik koji nije upisan kao vlasnik udela u društvu imao pravo da potražuje iznos od 50 dinara prilikom deobe zajedničke imovine, po osnovu unetog uloga u društvo koje može imati višemilionski godišnii promet/ prihod.
Upravo iz tog razloga, neophodno je posmatrati pravni poredak kao celinu, te ekstenzivnim tumačenjem pojedinačnih propisa, kao i svakog od tih propisa kao celine, pronaći koheziju u postojećim zakonskim rešenjima tako da se režim zajedničke imovine dosledno primenjuje.
Zaključak
Udeo u društvu sa ograničenom odgovornošću, kao oblik imovine stečene tokom braka, podložan je regulativi koje definiđe zajedničku imovinu supružnika. U normama koje se odnose na bračne odnose u Republici Srbiji, imovina stečena u toku braka smatra se zajedničkom imovinom, a udeo u društvu sa ograničenom odgovornošću nije izuzetak, osim ako nije drugačije ugovoreno. Supružnici imaju mogućnost da urede imovinske odnose na postojećoj i budućoj imovini bračnim ugovorom, ali van toga, autor teksta ne vidi osnov da se udeo u društvu sa ograničenom odgovornošću tretira izvan okvira režima zajedničke imovine.
Bilo kakve nedoumice u praksi, nesumnjivo bi bile otklonjene ukoliko bi se uskladile odredbe Porodičnog zakona i Zakona o privrednim društvima, odnosno kada bi oba zakona konkretno definisali pojam udela u privrednom društvu kao zajedničke imovine supružnika, odnosno kada bi zakonom bila predviđena pretpostavka upisa oba supružnika u Agenciji za privredne registre (po uzoru na npr. Katastar nepokretnosti).
S obzirom na veliki broj registrovanih društava sa ograničenom odgovornošću, te značaj režima zajedničke imovine supružnika, navedeno pitanje ne bi trebalo zanemariti, te ostaje da se vidi da li će zakonodavac imati sluha za potrebu dodatne rugalacije ove materije.
